Το θέμα της αδρεναλίνης είναι από τα θέματα που με εξιτάρουν και θα ήθελα να σας βάλω σε κάποιες σκέψεις. Ειδικά, θα ήθελα να σας βάλω να σκεφτείτε την σχέση που έχετε με τα αισθήματα του φόβου και του άγχους. Είναι ένας τομέας που έχω δει τρομερές μεταμορφώσεις και θα ήθελα να τις μοιραστώ μαζί σας.
Οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν σχέση με τα αθλήματα ταχύτητας ειδικά με τους αγώνες μοτοσυκλέτας θα έχουν ακούσει κάποιον να αναφέρει ότι όλα είναι θέμα αδρεναλίνης, ή ότι το άθλημα τρέφεται από την αδρεναλίνη ή κάτι παρόμοιο. Αυτή η συζήτηση περί αδρεναλίνης συνήθως σχετίζεται και με την βέλτιστη απόδοση ενός αθλητή. Έχω ακούσει ακόμα και το ασύλληπτο ότι η αδρεναλίνη είναι αυτή που κάνει έναν αθλητή να ξεπερνά τον πόνο του από έναν τραυματισμό και να ολοκληρώνει τον αγώνα!
Η προέλευση
Ιστορικά, είναι λίγο δύσκολο να εντοπίσουμε από πού προέρχονται οι θεωρίες σχετικά με την αδρεναλίνη και την επίδραση στην ψυχολογία αλλά καταφέραμε και βρήκαμε κάποια στοιχεία.
Το 1960 ένας ψυχολόγος ονόματι Zuckerman ανέφερε ότι υπάρει ένας ειδικός τύπος προσωπικότητας ο οποίος αναζητά συνεχώς νέες εμπειρίες. Ο Zuckerman αποκάλεσε αυτή την κατηγορία ανθρώπων “κυνηγούς αισθήσεων”. Ένα από τα συμπεράσματα της έρευνάς του ήταν ότι η ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας των αθλητών που ασχολούνται με επικίνδυνα σπορ είναι η ίδια με αυτή που εμφανίζουν άτομα εθισμένα στα ναρκωτικά και το αλκοόλ.
Οι έρευνες αυτές κατέληξαν ότι κάθε άτομο που ασχολείται με κάποιο επικίνδυνο σπορ είναι ανώμαλο και χρειάζεται θεραπεία. Υποτίθεται ότι είμαστε κατασκευασμένοι από τη φύση μας να επιζητούμε την ασφάλεια και εάν δεν το κάνουμε, τότε έχουμε κάποιο πρόβλημα. Επίσης θεωρείται δεδομένο ότι κάθε επικίνδυνη δραστηριότητα θα πυροδοτήσει μία αντίδραση του οργανισμού η οποία με τη σειρά της θα αυξήσει την έκκριση αδρεναλίνης.
Η δική μου εμπειρία με κορυφαίους αθλητές από το χώρο των αγώνων λέει ότι οι θεωρίες αυτές, αν μη τι άλλο, είναι ατυχείς. Το περίεργο είναι ότι έχουν γίνει αποδεκτές ευρέως από πολλές ψυχολογικές σχολές.
Ας δούμε όμως για ποιες δραστηριότητες μιλάμε και τι απαιτήσεις έχουν.
Η δραστηριότητα
Καταρχάς, οι αγώνες μοτοσυκλέτας (τα extreme sports γενικότερα) απαιτούν ένα πολύ υψηλό επίπεδο ικανοτήτων. Επίσης προϋποθέτουν πολλές ώρες προπονήσεων και πάρα πολύ έντονη προσπάθεια. Δεν παίρνεις απλά μια μοτοσυκλέτα MotoGP και βγαίνεις πρωταθλητής (αυτό θα ήταν πραγματικά τρομακτικό!).
Όπως μάλλον ήδη γνωρίζετε οι κορυφαίοι οδηγοί έχουν ξεκινήσει από πολύ μικροί την ενασχόλησή τους με αυτό το άθλημα. Η ικανότητά τους δεν εμφανίστηκε ξαφνικά από το πουθενά. Ήταν αποτέλεσμα κόπου και προετοιμασίας.
Δευτερευόντως, από τα στοιχεία που έχουμε γι’ αυτούς τους κορυφαίους αθλητές συμπεραίνουμε ότι δεν αντιλαμβάνονται αυτή τους την εμπειρία ως κάτι τρομακτικό και αγχωτικό κατά τη διάρκεια του αγώνα ή της προπόνησής τους (εκτός αν βρίσκονται σε κακή μέρα). Αντίθετα, όταν έχουν καλές επιδόσεις, αναφέρουν ότι είναι ήρεμοι, χαλαροί, η σκέψη τους είναι διαυγής και έχουν καλή αίσθηση του περιβάλλοντος.
Θυμάμαι τον θρύλο του Isle of Man TT, David Jefferies να περιγράφει ότι, όταν είχε έτρεχε με 200 μίλια στον αγώνα, σκεφτόταν ότι θα μπορούσε να κάνει ένα διάλειμμα. Πίστευε ότι πάει αργά εκείνη την ώρα!
Παρόμοια, πολλά χρόνια πριν, ο Neil Hodgson έλεγε χαρακτηριστικά ότι όταν έτρεχε πολύ γρήγορα, του φαινόταν ότι πάει αργά, όταν όμως αισθανόταν ότι τρέχει, συνήθως δεν είχε αναπτύξει μεγάλη ταχύτητα (προφανώς φοβόταν).
Ένας άλλος αθλητής που βοηθούσα, μου έλεγε ότι μια φορά που έπαιρνε μία στροφή με 110 μίλια, την ώρα που το γόνατό του ακουμπούσε στο έδαφος, κοιτούσε μακριά και έβλεπε τα σχήματα που δημιουργούσε στον γαλάζιο ουρανό ένας καπνός από μία φωτιά κάπου μακριά. Μου είπε ότι του άρεσε πολύ αυτή η εικόνα. Το αξιοθαύμαστο είναι ότι την εικόνα αυτή την έβλεπε τη στιγμή που ήταν πρώτος στον αγώνα!
Λίγα χρόνια πριν, είχε γίνει ένα αφιέρωμα στην τηλεόραση για τα extreme sports. Σε αυτό το αφιέρωμα μετρούσαν την φυσιολογική ανταπόκριση του οργανισμού του Guy Martin την ώρα που οδηγούσε την μοτοσυκλέτα του. Η αύξηση του καρδιακού του ρυθμού ήταν ανάλογη της σωματικής προσπάθειας που κατέβαλλε κατά τη διάρκεια της οδήγησης της μοτοσυκλέτας. Οι μετρήσεις δεν έδειξαν υψηλά επίπεδα στην έκκριση της αδρεναλίνης .
Τα συμπτώματα
Τυπικά έχουμε κάποια πολύ καθαρά σημάδια όταν υπάρχει μία έκρηξη αδρεναλίνης: αυξημένος καρδιακός παλμός (ο ίδιος ο αθλητής τον αντιλαμβάνεται ως πολύ υψηλό), γρήγορες, κοφτές ανάσες, ένταση στους μύες, πολλές φορές τρέμουλο. Η σκέψη δεν είναι καθαρή. Καμιά φορά ο αθλητής έχει την αίσθηση ότι δεν μπορεί να σκεφτεί και μπαίνει σε μία κατάσταση οδήγησης στον “αυτόματο πιλότο”. Σε αυτή την κατάσταση δεν μπορεί να σκεφτεί κάποιος καθαρά και η καθαρή σκέψη είναι ίσως το σημαντικότερο συστατικό της αγωνιστικής οδήγησης.
Νομίζω ότι σε αυτό το σημείο θα πρέπει λίγο να περιορίσουμε την αξία του μύθου περί αδρεναλίνης. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι πολλοί οδηγοί δεν έχουν τέτοιες εμπειρίες. Κάποια στιγμή ένας οδηγός μου ζήτησε να τον βοηθήσω με τη νευρικότητα που ένιωθε πριν το αγώνα. Ήταν τόσο αγχωμένος που του έπαιρνε 2 με 3 γύρους για να ηρεμήσει και να μπει σε έναν ρυθμό. Ήταν όμως πολύ αργά για να μπορέσει να διεκδικήσει τη νίκη. Είχε χάσει πολύτιμο χρόνο. Για μένα αυτό ήταν μια ξεκάθαρη ένδειξη αδρεναλίνης.
Αυτός ο οδηγός είχε μάθει να ελέγχει και να περιορίζει το φόβο του αλλά αυτό δεν τον βοηθούσε καθόλου και ζήτησε τη βοήθειά μου. Του πρότεινα να “γνωριστούν” λίγο με τον φόβο, να μάθει πώς είναι η αίσθηση του να φοβάσαι. Είχαμε στη διάθεσή μας μόλις 15 λεπτά πριν τον αγώνα για να συζητήσουμε αυτό το θέμα. Η διαφορά στην επίδοσή του ήταν μεγάλη μετά από αυτό.
Κάποια άλλη φορά, ένας οδηγός μου είχε ζητήσει βοήθεια στη μετάβασή του από τα 600 στα χίλια κυβικά. (Έχω βοηθήσει διάφορους αναβάτες στο να αποκτήσουν καλή σχέση με την μοτοσυκλέτα τους). Όταν έφτασα στην πίστα, ο οδηγός έτρωγε ένα γλυκό. Δεν θυμάμαι τι. Ο οδηγός μου εξήγησε ότι ήθελε συνέχεια να κινείται μέσα στην πίστα για να κρατά ψηλά το επίπεδο ενέργειάς του. Μετά από αυτό μου είπε ότι είχε καούρες, δυσπεψίες, και φούσκωμα στο στομάχι. Κατά τη διάρκεια της ημέρας έφαγε αρκετά σνακς, πολύ περισσότερα από αυτά που χρειάζονται για να ισορροπήσεις τις ενεργειακές σου δαπάνες.
Δεν πιστεύω ότι αυτός ο οδηγός είχε ηρεμία και εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Όταν έχουμε πολύ άγχος αυτό επηρεάζει πολλά εσωτερικά όργανα στο σώμα μας. Το πεπτικό σύστημα είναι ένα από αυτά. Η αντίδραση στο άγχος που τροφοδοτείται από την αδρεναλίνη μπορεί να “κλείσει” τελείως την πέψη. Επηρεάζει επίσης την όρεξή μας, κάνοντάς μας να πεινάμε υπερβολικά ή καθόλου. Έτσι, άρχισα να έχω μία εικόνα του αθλητή που ο ίδιος δεν είχε συνειδητοποιήσει. Ήταν κάτι περισσότερο από απλή νευρικότητα για την καινούργια του μοτοσυκλέτα.
Πέρασα λίγο χρόνο να μιλάω μαζί του για πολλά πράγματα με κύριο όμως θέμα την ηρεμία και χαλάρωση. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ο οδηγός εκείνη τη μέρα ένιωσε για πρώτη φορά καλά με την καινούργια του μοτοσυκλέτα. Δυστυχώς δεν μας δόθηκε άλλη ευκαιρία να δουλέψουμε μαζί.
Παρομοίως, γνωρίζω παραδείγματα και άλλων οδηγών που δεν τρώνε τίποτα κατά τη διάρκεια του σαββατοκύριακου του αγώνα. Πιστεύω ότι πρέπει να αποκτήσουν καλές συνήθειες στο φαγητό γιατί δεν είναι σημαντικό μόνο στον αγώνα αλλά και στη γενικότερη καλή τους υγεία.
Ο μηχανισμός πίσω από την υπερδιέγερση είναι αρκετά πολύπλοκος αλλά μπορούμε να πούμε κάποια βασικά πράγματα για να τον κατανοήσουμε σε ένα βασικό επίπεδο.
Η υπερδιέγερση είναι ένα μέτρο προστασίας του οργανισμού. Συμβαίνει για να κρατηθούμε ζωντανοί σε μία επικίνδυνη κατάσταση. Μας δίνει αρκετή ενέργεια είτε για να επιτεθούμε στον κίνδυνο που μας απειλεί είτε για να φύγουμε όσο πιο γρήγορα από την επικίνδυνη κατάσταση.
Η έκκριση αδρεναλίνης κρατά ελάχιστα αλλά οι συνέπειες θέλουν αρκετό χρόνο να επιλυθούν.
Χωρίς να θέλω να κάνω πιο πολύπλοκο το θέμα, ο οργανισμός εκκρίνει μικρές ποσότητες αδρεναλίνης κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων που έχουν σχέση με την αντοχή αλλά αυτό δεν έχει καμία σχέση με φόβο, είναι ένας τελείως διαφορετικός μηχανισμός.
Δυστυχώς όταν παραμένουμε σε μία κατάσταση υψηλού άγχους το σώμα και ο εγκέφαλος λειτουργούν διαφορετικά και αυτό έχει βλαβερές συνέπειες στην υγεία μας. Για παράδειγμα μπορεί να αναπτύξουμε μακροχρόνιο άγχος, κυκλοθυμική συμπεριφορά, ίσως και κατάθλιψη. Επιπλέον μπορεί να έχουμε προβλήματα με την πίεση, και να αδυνατίσει πολύ το ανοσοποιητικό μας σύστημα.
Η σχέση
Οι κορυφαίοι αθλητές των extreme sports είναι εξοικειωμένοι με τον φόβο. Οι καλύτεροι από αυτούς δεν αναφέρουν ότι ελέγχουν τον φόβο. Μάλλον έχουν μία θετική σχέση μαζί του, πράγμα που τους βοηθάει να έχουν καλύτερες επιδόσεις. Για μένα αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά.
Όταν πρόκειται να λάβεις μέρος στο Isle of Man TT, είναι λογικό να υπάρχει φόβος. Κάποιοι αθλητές αρρωσταίνουν πριν τον αγώνα. Τη στιγμή της εκκίνησης αυτός ο φόβος φεύγει και συμμετέχουν στον αγώνα με όλο τους το είναι. Για μένα αυτή η διαδικασία δεν έχει σχέση με την αδρεναλίνη.
Πολλοί κορυφαίοι αθλητές αναφέρουν ότι έχουν πάντα επίγνωση του φόβου αλλά δεν τον αφήνουν να εισβάλει στον αγώνα τους. Ο ρόλος του είναι βοηθητικός. Η δική μου άποψη είναι ότι ο φόβος και το άγχος παίζουν σημαντικό ρόλο σε αθλήματα όπως η αγωνιστική οδήγηση μοτοσυκλέτας και αυτό είναι μια πραγματικότητα που πρέπει να την αποδεχθούμε. Δεν έχουν όμως την έννοια που τους έχει αποδώσει η “λαϊκή” ψυχολογία. Θα πρέπει να το δούμε ως μία σχέση που πρέπει να καλλιεργηθεί.
Έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι αγώνες μοτοσυκλέτας είναι και δεν είναι αδρεναλίνη. Σίγουρα στο υψηλό επίπεδο δεν είναι και δεν πρέπει να είναι. Αν υπάρχει πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ένα μεγάλο πρόβλημα που θα επηρεάσει την επίδοση του αθλητή.
του Simon Darnton *
*Ο Simon Darnton είναι ψυχολόγος με μεγάλη εμπειρία στο executive coaching. Παρέχει εδώ και πολλά χρόνια τις συμβουλευτικές του υπηρεσίες σε αθλητές και ομάδες όχι μόνο από το χώρο των αγώνων μοτοσυκλέτας αλλά από άλλα extreme sports. Στο site του simondarnton.com μπορεί να διαβάσει κάποιος τις απόψεις του πάνω σε θέματα ψυχολογίας των αθλητών.
